Ciąża to niezwykły czas w życiu kobiety. W czasie jej trwania dochodzi do rozwoju dziecka, tak by było gotowe do samodzielnego życia. Jest to złożony i bardzo skomplikowany proces. Każdy z jego etapów prawidłowo zachodzi w konkretnym momencie ciąży w sposób harmonijny, zapewniający optymalny rozwój nowego organizmu. Dzięki wielu badaniom udało się ustalić, co dzieje się z ciałem płodu w każdym tygodniu ciąży, od poczęcia do porodu.
Czas trwania ciąży
Prawidłowo rozwijająca się ciąża powinna trwać ustalony czas. Jest to 280 dni, czyli 40 tygodni, określanych inaczej jako 9 miesięcy lub 10 miesięcy księżycowych (a więc trwających 28 dni). Ciąża tyle trwa, licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Od zapłodnienia natomiast jest to 266 dni (38 tygodni). Przy czym istnieje margines tolerancji, wynoszący plus-minus 2 tygodnie.
A więc o porodzie w prawidłowym terminie mówi się przy ciąży trwającej między 38 a 42 tygodnie. Przed 38 tygodniem jest to poród przedwczesny, po 42 z kolei mamy do czynienia z ciążą przenoszoną. Ponadto, ciąże dzieli się na 3 trymestry. Każdy z nich trwa około 13 tygodni. Dochodzi w nich do dużych zmian u rozwijającego się dziecka. Poniżej szczegółowo opisany został każdy z trymestrów.
I trymestr ciąży
Na I trymestr przypada:
- zapłodnienie (czyli połączenie się plemnika z komórką jajową),
- rozwój zarodkowy (do 8 tygodnia ciąży),
- początek rozwoju płodowego.
Stanowi okres najbardziej skomplikowanego i dynamicznego rozwoju człowieka. W tym czasie determinowany jest dalszy rozwój i funkcjonowanie dziecka. Na ten okres przypada największa wrażliwość nowego organizmu na szkodliwe czynniki zewnętrzne – alkohol, papierosy, leki i infekcję. To w I trymestrze powstają zawiązki narządów, które w kolejnych trymestrach będą ulegały dalszemu rozwojowi. Po zapłodnieniu, które następuje w jajowodzie, powstaje zygota. Dochodzi do pierwszych podziałów komórkowych. W kolejnych dniach zygota przemieszcza się do jamy macicy i zagnieżdża (implantuję) w jej ścianie. Po zagnieżdżeniu się następuje szybki rozwój zarodka i jego podział na dwie główne części – z jeden z nich powstanie dziecko, z drugiej zaś powstaje łożysko. Jest to narząd zaopatrujący płód w pokarm.
Około 33-35 dnia możliwe jest uwidocznienie ciąży w badaniu USG. Widoczne jest także bicie serca zarodka. W 6-7 tygodniu ciąży zarodek jest już otoczony płynem owodniowym. Można zaobserwować także rozwijające się półkule mózgu. W dalszej kolejności zarodek zaczyna się poruszać. Zaczynają powstawać pierwsze kości – obojczyka oraz szczęki. W 10 tygodniu nerki produkują już mocz i ustala się dominacja ręki. Widoczna jest coraz większa aktywność ruchowa dziecka. Pojawia się owłosienie głowy i powiek.
Pod koniec I trymestru praktycznie wszystkie narządy są już na tyle wykształcone, że zaczynają podejmować czynność. Pojawia się odruch ssania kciuka i ruchy perystaltyczne jelit. W 12 tygodniu wykształcają się linie papilarne. Dochodzi do zaniknięcia fizjologicznej przepukliny pępkowej (jelita przemieszczają się do jamy brzusznej). Łożysko jest już w pełni wykształcone i spełnia swoją funkcję.
II trymestr
W okresie II trymestru dochodzi do dalszego rozwoju narządów. Płód zwiększa znacznie swoją masę i wzrost (między 13 a 16 tygodniem z 25 g do 100 g). Rozwijają się oczy i uszy. Pojawiają się paznokcie na dłoniach i stopach. Około 14-16 tygodnia pojawia się meszek płodowy na skórze. Widoczne są już dobrze narządy płciowe zewnętrzne i można na podstawie USG ustalić płeć dziecka. W dalszej kolejności zwiększa się aktywność ruchowa dziecka. Około 18 tygodnia wieloródki (kobiety będące w drugiej i kolejnej ciąży), a około 20 pierworódki (kobiety w pierwszej ciąży) wyczuwają już ruchy swojego dziecka.
Około 20 tygodnia dziecka zaczyna słyszeć dźwięki i wykazuje naprzemienne okresy snu i czuwania. W 21-24 tygodniu dziecko zaczyna rozwijać podskórną tkankę tłuszczową. Rozwija się zmysł dotyku i płód zaczyna odczuwać ból. Pod koniec II trymestru płuca wykształcają pęcherzyki i produkują surfaktant (substancję niezbędną do funkcjonowania płuc). Tworzą się kubki smakowe, a język jest już w pełni rozwinięty.
III trymestr
W okresie III trymestru dziecka znacznie przybiera na masie. Dzieje się to głównie dzięki rozwojowi tkanki mięśniowej oraz kości. Dochodzi do szybkiego rozwoju mózgu i powstawania dróg przewodzących bodźce ze zmysłów. Powstają także bruzdy i zakręty na powierzchni mózgu. Rozwija się odruch ssania. W 8 miesiącu dziecko zwiększa swoją masę z 1200 g do około 1800, a więc o połowę. Dochodzi do gromadzenia podskórnej tkanki tłuszczowej. Mózg potrafi już coraz lepiej kontrolować samodzielne funkcjonowanie organizmu.
W 33 – 36 tygodniu dziecko jest już praktycznie gotowe do porodu. Zwiększa się objętość głowy z powodu rozwoju mózgu. Płód przygotowuje się już do porodu – ustawia się głową do dołu, w kierunku ujścia macicy. Pod koniec III trymestru dziecko jest już w pełni gotowe do życia poza macicą. Potrafi rozróżnić głos matki oraz język, w jakim się do niego mówi. Waży około 3,5 kg i mierzy 51 cm.
Bibliografia:
- Embriologia kliniczna, pod red. Bartel H. Warszawa 2009.
- Położnictwo, pod red. Bręborowicz GH. Warszawa 2020.
- Położnictwo praktyczne i operacje położnicze, pod red. Dudenhausen JW. Warszawa 2021.
